vrijdag 26 maart 2010

Wat is dat eigenlijk, de informatiefunctie van de bibliotheek?


On the dock of the bay
Originally uploaded by Sphinx!
In mijn project over de informatieve functie van de bibliotheek zit een onderzoeksfase. Die fase is inmiddels aangebroken, dus ik ben met mijn collega’s in gesprek over een onderzoek, waarin ik de informatie te weten kom die ik nodig heb. Ik weet wat ik wil weten:
Aan welke informatie hebben klanten en niet-klanten van de openbare bibliotheek behoefte, hoe komen ze aan die informatie, en welke rol zou de bibliotheek bij het vervullen van die informatiebehoefte kunnen spelen?
Welke visie hebben Openbare Bibliotheken op de informatiefunctie van de bibliotheek, over welke onderwerpen willen ze hun (potentiële) klanten informeren en op welke manier willen ze dat doen?
Maar hiermee kan een onderzoeker nog niet zo veel. Na een eerste overleg ben ik naar mijn bureau gestuurd om eerst maar eens te zeggen wat dat nou eigenlijk inhoudt, de informatiefunctie van de bibliotheek.

Die vraag brengt mij in een lastig pakket, want ik had daar liever in dit stadium nog geen uitspraak over gedaan. Ik vind het veel belangrijker wat mijn klanten, de openbare bibliotheken, vinden dat die informatiefunctie inhoudt. Maar kennelijk valt dat niet te onderzoeken zonder eerst zelf te formuleren wat jij vindt dat er onder valt. En hoezeer ik ook een hekel heb aan het bij voorbaat in een stramien drukken van een onderzoek, er zit ook wel iets in. Ook in de natuurwetenschappen is het zo dat je, om goed onderzoek te kunnen doen, een hypothese moet formuleren. Je kunt dan vervolgens in een onderzoek bepalen hoe waarschijnlijk het is dat de hypothese juist is, en hem dus op basis van onderzoek valideren of falsifiëren.

Maar dat brengt me terug bij de vraag: was is dat, de informatiefunctie van de bibliotheek. En dan kom ik tot een vrij elementaire opsomming:

Het selecteren van een informatieve collectie.
Het ontsluiten van die collectie.
Het beschikbaarstellen van die collectie.
Het bevorderen van het gebruik van die collectie.
Het ondersteunen van klanten bij het gebruik van die collectie.

Informatieve collectie
Natuurlijk zijn er romans die je meer over de psychologie vertellen dan een dik leerboek. En natuurlijk zijn er romans die je meer over de Russische cultuur vertellen dan een reisgids ooit kan. Maar voor de afbakening beperk ik me bij de informatieve collectie tot die bronnen die de werkelijkheid beschrijven, en sluit ik dus de fictie uit. Maar bij een collectie denk ik niet alleen aan boeken, zelfs niet alleen aan uitleenbare materialen zoals hoorcolleges, informatieve dvd’s of cd-rom’s. Bij de informatieve collectie denk ik ook aan databestanden die door de bibliotheek verworven zijn. Zij het landelijk, zij het via contacten met lokale of regionale organisaties. En ik denk ook aan de informatie die op websites te vinden is, zelfs als die vrij op internet beschikbaar is. En onderdeel van de informatieve collectie is ook de kennis die in de hoofden van mensen zit. Dus ook de titelkennis van een inlichtingenmedewerker die precies weet welk boek je moet lezen als je alles van Dan Brown uit hebt, en ook de kennis van een spreker die een lezing geeft over bonsai of van een jongerenwerker die het JIP bemenst.

Selecteren
De waarde van de bibliotheek zit voor een groot deel in de selectie van de collectie. Doordat de bibliotheek uit het enorme aanbod een selectie maakt op basis van actualiteit, populariteit en/of kwaliteit helpt zij haar klanten de weg te vinden uit de infobesitas. Die selectie kan plaatsvinden doordat besloten wordt een fysiek exemplaar wel of niet aan te schaffen, maar zal steeds vaker de vorm krijgen van het selectief aanbevelen van materiaal dat digitaal of in andere vorm beschikbaar is.

Ontsluiten
Je hebt natuurlijk niet veel aan een prachtige geselecteerde en beschikbaargestelde collectie als je er niets in kunt vinden. De ontsluiting, het vindbaar maken van de informatieve collectie is dus ook een belangrijk aspect van de informatieve functie. In eerste instantie gaat het dan om de catalogus, waarin je als klant kunt zoeken of er informatie over een bepaald onderwerp in de collectie is. En bij een heterogene collectie, bestaande uit uitleenbare materialen, downloadbare e-books, betaalde en gratis databestanden is het van belang dat je een catalogus hebt die die rijke collectie in zijn geheel ontsluit. Dus geen aparte catalogus voor de eigen boeken, een extra catalogus voor iets wat niet in onze bibliotheek is maar wel uit de naburige stad gehaald kan worden en een derde ingang voor de linkenverzameling van de bibliotheek, maar een geïntegreerde catalogus voor al deze informatiebronnen. Waarbij het natuurlijk van belang is dat je ontsluiting naadloos aansluit bij je beschikbaarstelling. Dus bij voorkeur 1 keer inloggen en vervolgens vanuit de catalogus direct toegang tot alle digitale informatie, en bij voorkeur niet alleen in de bibliotheek, maar ook op andere plaatsen.

Beschikbaarstellen
Nauw verbonden aan het selecteren van informatie is het beschikbaarstellen. Dat de bibliotheek de informatie aanbeveelt is prettig, maar een klant wil die informatie vooral graag makkelijk kunnen gebruiken. Het opnemen van informatieve materialen in de collectie en het laten raadplegen en uitlenen van materiaal zijn de traditionele vormen van beschikbaarstelling. Ook het bieden van de mogelijkheid om materiaal vanuit het netwerk van openbare bibliotheken te reserveren is een gangbare vorm van beschikbaarstelling. En het verkopen van een kaartjes voor een lezing is ook een vorm van beschikbaarstelling. Maar steeds vaker zal het gaan om het aanbieden van digitale bestanden (databestanden, websites, e-books, de opname die van een lezing gemaakt is), en steeds vaker zal het gaan om het faciliteren van de toegang tot die informatie met behulp van IP-herkenning, Proxy-servers en andere methodes.

Promotie
Je kunt er van uitgaan dat al die prachtige informatie die we geselecteerd, ontsloten en beschikbaargesteld hebben zichzelf verkoopt, maar in de praktijk heeft ieder product baat bij een goede promotie. Die promotie begint bij het aantrekkelijk presenteren van de collectie. In de bibliotheek gaat dat vooral goed met de fysieke collectie, maar kan je door bijvoorbeeld narrowcasting ook de digitale collectie onder de aandacht brengen. De website van de bibliotheek leent zich goed voor het onder de aandacht brengen van de digitale informatie, maar daar kan je juist door het leggen van een link naar de fysieke collectie je klanten weer verrassen. In beide gevallen is het belangrijk uit te gaan van de interesses van je bezoeker, en die bezoeker door een aantrekkelijke presentatie te verleiden tot het gebruik van meer dan hij van tevoren gedacht had. In het geval van de bibliotheek niet om financieel winst te maken, maar om inhoudelijke winst te boeken in het vervullen van je rol als betrouwbare poort tot informatie.

Ondersteunen van klanten
Vanouds heeft de bibliotheek een inlichtingenbureau waar je met je vragen terecht kan. Dat inlichtingenbureau vervulde een belangrijke rol bij het ondersteunen van klanten in het vinden van informatie. Die inlichtingenfunctie is de afgelopen jaren sterk aan verandering onderhevig geweest. Enerzijds zijn er een aantal varianten aan toegevoegd (bibliofoon, al@din, ibi, een twitteraccount, meedoen met www.goedevraag.nl ) anderzijds zie je in kleinere bibliotheken minder vaak een inlichtingenbureau. De inlichtingenfunctie wordt soms door meer mobiele medewerkers (WIMmers) uitgevoerd. De rol van de bibliothecaris lijkt ook te verschuiven van degene die het boek weet te vinden, via degene die het antwoord weet te vinden naar degene die jou kan helpen zelf de informatie die je nodig hebt te vinden (Mediawijsheid).

maandag 8 maart 2010

AquaBrowser


Den Bosch 2009 13
Originally uploaded by westher
Hoe is het eigenlijk met de AquaBrowser? In diverse bewoordingen is me dat de laatste weken wel een keer of vier gevraagd. Kennelijk is het tijd om daar weer eens wat over te laten horen.

De eerste vraag is over welke AquaBrowser je het eigenlijk hebt. Ik beheer de provinciale AquaBrowser voor Noord- en Zuid-Holland, maar er zijn alleen al in Nederland een landelijke AquaBrowser, 11 provinciale AquaBrowsers en tientallen lokale AquaBrowsers. Die veelheid maakt het meteen ingewikkeld. Mark Deckers pleitte laatst voor 1 AquaBrowser voor heel Nederland. Dat zou het landschap al een stuk overzichtelijker maken, denk ik. Maar zo ver is het nog niet.

Voorlopig hebben we de landelijke AquaBrowser. Die is bedoeld als uniforme ingang, en werd tot begin dit jaar door de VOB en Medialab als ontwikkelplatform gebruikt. Nieuwe content en functionaliteit kwamen eerst beschikbaar op http://zoeken.bibliotheek.nl en waren vervolgens beschikbaar voor alle andere Nederlandse AquaBrowsers. Ik weet niet zeker wie er nu verantwoordelijk is voor de landelijke AquaBrowser (ik veronderstel de Stichting Bibliotheek.nl) en of er nog doorontwikkeld wordt op het gebied van content en functionaliteit. Ik weet wel tamelijk zeker dat er op het moment niet gecommuniceerd wordt over die eventuele doorontwikkeling. Dat maakt het moeilijk om in te schatten wat er al dan niet landelijk ontwikkeld wordt.

En we hebben de provinciale AquaBrowsers, bijvoorbeeld www.hollandnet.nl. Een opvallend verschil tussen de landelijke AquaBrowser en (een deel van) de provinciale is dat provinciale AquaBrowsers niet alleen digitale content en titelbeschrijvingen bevatten, maar ook beschikbaarheidsinformatie. Ze zijn daarmee, in tegenstelling tot de landelijke AquaBrowser, bruikbaar als catalogus.

De provinciale AquaBrowser van Noord- en Zuid-Holland bevat veel informatie:
- de catalogi van alle openbare bibliotheken in Noord- en Zuid-Holland (17 systemen van 5 verschillende leveranciers)
- aanvullende titels uit het titelbestand van bibliotheek.nl en muziekweb
- artikelen uit 7 landelijke kranten en 6 opiniebladen
- Vragen uit de kennisbank van al@din en links uit Davindi+ en de G!ds
- informatie van de Consumentenbond, Keesings Historisch Archief, Cinema.nl en de Digitale Noord-Hollandse Atlas
- uitgaansinformatie van het UITburo Amsterdam en Uit-in-Noord-Holland

De complete provinciale collectie wordt opgenomen. Daarnaast wordt een zo groot mogelijk gedeelte van de landelijk ingekochte digitale content ontsloten. In een aantal gevallen (met name bij de informatie die van NBD|Biblion wordt gekocht) is dat niet mogelijk omdat er geen koppelvlak met de AquaBrowser gerealiseerd is. Uit het provinciale budget worden koppelingen gerealiseerd met informatie op het gebied van media (boeken, films, muziek, games) en op het gebied van kunst & cultuur (uitgaan, erfgoed, kunst). De leveranciers van die informatie werken soms op provinciaal of regionaal niveau (als het om erfgoed gaat) maar ook vaak op landelijk niveau. Het uitgangspunt is dat de content een verrijking van de catalogus biedt voor inwoners van Noord- en Zuid-Holland. En we werken bij voorkeur samen met partijen die zelf ook belang hebben bij het beschikbaar stellen van hun informatie. Daardoor hoeven we niet voor de geleverde informatie te betalen, maar alleen de kosten te dragen voor het ontsluiten van die informatie in de AquaBrowser.

En naast provinciale AquaBrowsers zijn er lokale. Soms als losstaande applicaties, maar steeds vaker als lokale skin op de provinciale AquaBrowser. Recent zijn bijvoorbeeld de bibliotheken Bollenstreek, Haarlem en omstreken en Zuid-Holland Zuidoost overgegaan op een lokale AquaBrowserskin.

Die lokale skins bieden een compleet titelaanbod op basis van de landelijke en provinciale titelbestanden, maar laten in hun presentatie en ranking de lokale collectie extra opvallen. Niet zozeer omdat van die bibliotheken alleen de eigen collectie uitgeleend mag worden, maar vooral omdat een lokaal beschikbaar, niet uitgeleend exemplaar nu eenmaal veel sneller geleend kan worden dan een exemplaar dat eerst uit een andere vestiging of bibliotheek opgestuurd moet worden. Door de integratie van Zoek&Boek bieden deze catalogi ook een prima toegang tot de collectie van het netwerk van bibliotheken. En doordat deze skins een eigen header (kop) hebben integreren ze goed met de functionaliteit van de website van de bibliotheek.

En gaat de ontwikkeling van de AquaBrowser nog door dit jaar? Ja. Er is in elk geval vanuit het provinciaal collectieplan van Noord-Holland budget beschikbaar om de AquaBrowser in te zetten voor een ‘uniforme toegang tot de netwerkcollectie’. Dat budget is niet voldoende om voor elke basisbibliotheek een eigen skin te ontwikkelen, maar geeft wel de ruimte om te experimenteren met hoe je de (provinciale) catalogus kunt gebruiken om het gebruik van de netwerkcollectie te stimuleren. Daarover schreef ik al eerder. Er is ook budget om de startpagina van de provinciale AquaBrowser rijker te maken, waarbij natuurlijk de toepasbaarheid in lokale bibliotheken vooropstaat. (Ik droom van een bron van inspiratie zoals in Brugge). En er is budget om extra bestanden te koppelen. Daarmee zal de rol van de provinciale AquaBrowser als verzamelplaats voor content op het gebied van erfgoed meer body gaan krijgen. Dan kan ook de subset over erfgoed ingezet gaan worden als digitaal HIP.